Η λέξη «μπίτκοϊν» έχει ενταχθεί, έστω και δειλά, στο λεξιλόγιο του σύγχρονου ανθρώπου. Το – αινιγματικό για πολλούς – μπίτκοϊν απασχολεί όλο και συχνότερα τη δημοσιότητα: Δεν είναι σπάνιες ειδήσεις που έχουν να κάνουν με τις ραγδαίες διακυμάνσεις της ισοτιμίας του με τα παραδοσιακά νομίσματα: Για παράδειγμα, πρόσφατα η αξία ενός μπίτκοϊν ξεπέρασε τα 2.000 δολάρια ΗΠΑ, καθιστώντας ένα μπίτκοϊν κατά πολύ ακριβότερο από μια ουγγιά χρυσού. Αντιθέτως, στο παρελθόν είχε αποτελέσει είδηση η κατακρήμνιση της τιμής του ως αποτέλεσμα μέτρων που είχε λάβει η κινεζική κυβέρνηση για τον περιορισμό της κυκλοφορίας του στην επικράτειά της. Επίσης, είναι συχνές οι αναφορές του μπίτκοϊν ως εμπλεκομένου σε αξιόποινες πράξεις, όπως η πρόσφατη είδηση για κακόβουλο λογισμικό (λυτρισμικό) που κρυπτογραφεί αρχεία σε προσβεβλημένους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και κατόπιν απαιτεί λύτρα σε μπίτκοϊν για την αποκρυπτογράφησή τους.
Όμως τι ακριβώς είναι το μπίτκοϊν; Το μπίτκοϊν είναι ένα είδος κρυπτοχρήματος. Κρυπτοχρήμα είναι το αποκεντρωμένο μέσο πληρωμής, το οποίο βασίζεται στην κρυπτογραφία για την πραγματοποίηση συναλλαγών και για τη δημιουργία νέων μονάδων του ιδίου. Ως «αποκεντρωμένο» χαρακτηρίζεται, επειδή δεν εκδίδεται από κεντρικές τράπεζες κρατών, αλλά αποτελεί μορφή ιδιωτικού χρήματος. Το πρώτο συνθετικό του νεολογισμού «κρυπτοχρήμα» δεν σημαίνει ότι αυτό προορίζεται να παραμείνει εν κρυπτώ – το αντίθετο μάλιστα, όλα τα είδη κρυπτοχρήματος επωφελούνται από την όσο το δυνατό μεγαλύτερη κυκλοφορία τους – αλλά ότι βασίζεται για τη λειτουργία του στην κρυπτογραφία.
Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμη μία εξειδίκευση των νομικών εννοιών «νόμισμα» και «χρήμα»: Χρήμα είναι το μέσο πληρωμής αγαθών και υπηρεσιών. Νόμισμα είναι το μέσο πληρωμής που έχει επιβληθεί από κάποιο κράτος ως υποχρεωτικό. Επειδή, όπως προείπαμε, το μπίτκοϊν και τα λοιπά είδη κρυπτοχρήματος (άλλως, εναλλακτικά είδη κρυπτοχρήματος, αγγλ. altcoins) δεν έχουν επιβληθεί ως υποχρεωτικά από κανένα κράτος και η χρήση τους επαφίεται εξ ολοκλήρου στη βούληση των συναλλασσομένων, δεν είναι ορθό να μιλάμε στην περίπτωση του μπίτκοϊν, των συνεχιστών και των μιμητών του, για «κρυπτονομίσματα», αλλά για «κρυπτοχρήματα» ή για «είδη κρυπτοχρήματος».
Το κρυπτοχρήμα δεν είναι κατά κανόνα κάτι χειροπιαστό. Υπάρχει σχεδόν αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή. Γι’ αυτό γίνεται δεκτό, ότι αποτελεί είδος ψηφιακού ή εικονικού χρήματος. Περαιτέρω, το κρυπτοχρήμα δεν πρέπει να συγχέεται με το ηλεκτρονικό χρήμα, το οποίο αποτελεί έκφανση των κρατικών νομισμάτων και είναι εκπεφρασμένο σε νομισματικές μονάδες αυτών.
Το μπίτκοϊν μπορεί να είναι το πιο διάσημο είδος κρυπτοχρήματος, δεν είναι όμως το μοναδικό: Υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν περί τα χίλια είδη κρυπτοχρήματος. Ορισμένα είναι αξιόλογα και έχουν μεγάλη κεφαλαιοποίηση, ενώ άλλα είναι εντελώς περιθωριακά ή και απόπειρες εύκολου πλουτισμού των δημιουργών τους (απατηλά είδη κρυπτοχρήματος, αγγλ. scamcoins).
Ακολουθεί μία σύντομη παρουσίαση του μεγαλύτερου σε κεφαλαιοποίηση είδους κρυπτοχρήματος, του περίφημου μπίτκοϊν («bitcoin», «BTC», «XBT», «»). Το μπίτκοϊν εφευρέθηκε το έτος 2009 από έναν προγραμματιστή ή μία ομάδα προγραμματιστών με το ψευδώνυμο «Σατόσι Νακαμότο». Το ψευδώνυμο αυτό έχει τύχει προσεκτικής επιλογής, όπως προκύπτει από το γεγονός, ότι η λέξη «Σατόσι» είναι μεν ένα συνηθισμένο ανδρικό κύριο όνομα στην Ιαπωνία, μπορεί όμως να αποδοθεί και με το ιδεόγραμμα για τη λέξη «σοφία». Το δε επώνυμο «Νακαμότο» σημαίνει «ο κατοικών στο μέσο» ή «κεντρική προέλευση». Έτσι, το όλο ονοματεπώνυμο μοιάζει να αποτελεί μια κωδικοποιημένη αναφορά στη «σοφία κεντρικής προέλευσης».
Η αινιγματική αυτή επιλογή συμπληρώνεται από το γεγονός, ότι η ταυτότητα του εφευρέτη ή των εφευρετών τού μπίτκοϊν καλύπτεται από πέπλο μυστικότητας. Διάφορα επιζητούντα δημοσιότητα πρόσωπα έχουν υποστηρίξει κατά καιρούς ότι είναι οι εφευρέτες του μπίτκοϊν, χωρίς όμως αυτό να έχει επιβεβαιωθεί ποτέ. Το άτομο ή η ομάδα προγραμματιστών Σατόσι Νακαμότο υπολογίζεται ότι έχει στην κατοχή της ένα εκατομμύριο μπίτκοϊν αξίας περίπου 1,84 δισεκατομμυρίων ευρώ σε τρέχουσες τιμές.
Ο δημιουργός ή οι δημιουργοί του μπίτκοϊν έπρεπε να δώσουν λύση σε δύο δυσχερέστατα προβλήματα: Από τη μια μεριά έπρεπε να βρουν έναν τρόπο, ώστε οι συναλλαγές να πραγματοποιούνται με ασφάλεια και χωρίς την εμπλοκή ενδιαμέσων και από την άλλη μεριά έπρεπε να εξεύρουν έναν τρόπο αποτροπής της διπλής δαπάνης των ίδιων χρηματικών μονάδων. Τα προβλήματα αυτά επιλύθηκαν ως ακολούθως:
Η αμεσότητα των συναλλαγών χωρίς τη χρήση ενδιαμέσων επετεύχθη με τη χρήση ψηφιακών υπογραφών, δηλαδή δημοσίων και ιδιωτικών κλειδιών. Ο κάθε χρήστης του μπίτκοϊν διαθέτει ειδικό λογισμικό, το βαλάντιο (πορτοφόλι) μπίτκοϊν, το οποίο του επιτρέπει την πραγματοποίηση συναλλαγών με μπίτκοϊν. Το βαλάντιο μπίτκοϊν δημιουργεί τουλάχιστον μία διεύθυνση (δημόσιο κλειδί) μπίτκοϊν, στην οποία ο χρήστης του μπίτκοϊν μπορεί να δέχεται πληρωμές, όπως ακριβώς συμβαίνει με έναν αριθμό τραπεζικού λογαριασμού. Τα ιδιωτικά κλειδιά, που αναφέρθηκαν παραπάνω, χρησιμοποιούνται για την αποστολή ποσών μπίτκοϊν στις επιθυμητές διευθύνσεις. Συνεπώς, δεν απέχει από την αλήθεια το συμπέρασμα, ότι το μπίτκοϊν είναι στην ουσία τα δημόσια και ιδιωτικά κλειδιά των ψηφιακών υπογραφών που χρησιμοποιούνται για την πραγματοποίηση συναλλαγών με το είδος αυτό κρυπτοχρήματος.
Το δεύτερο πρόβλημα της αποτροπής της διπλής δαπάνης των ίδιων χρηματικών μονάδων του μπίτκοϊν λύθηκε με τη χρήση της αλυσίδας τμημάτων (αγγλ. blockchain) H αλυσίδα τμημάτων θεωρείται μέγιστη καινοτομία και η χρήση της έχει επεκταθεί και εκτός κρυπτοχρήματος, π.χ. για τη σύναψη έξυπνων συμβολαίων (αγγλ. smart contracts). Μπορούμε να φανταστούμε την αλυσίδα τμημάτων ως έναν κατάλογο όλων των συναλλαγών που έχουν ποτέ πραγματοποιηθεί με μπίτκοϊν από την πρώτη μέχρι σήμερα, στην οποία προστίθενται συνεχώς νέα τμήματα, όσο πραγματοποιούνται νέες συναλλαγές. Κάθε επαληθευμένη ομάδα συναλλαγών προστίθεται ως νέο τμήμα στην αλυσίδα τμημάτων κατά τον ακόλουθο τρόπο: Οποιοσδήποτε επιθυμεί να συμμετάσχει στη διαδικασία αυτή διαθέτει την επεξεργαστική ισχύ του υπολογιστή του στο δίκτυο μπίτκοϊν, συμβάλλοντας στην επίλυση των δύσκολων μαθηματικών προβλημάτων που τίθενται, προκειμένου μία νέα ομάδα συναλλαγών να επαληθευθεί και έτσι να προστεθεί ως νέο τμήμα στην αλυσίδα τμημάτων. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται εξόρυξη (αγγλ. mining), είναι εξαιρετικά ενεργοβόρος και απαιτεί πανίσχυρους και εξειδικευμένους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Ο εξορύκτης (αγγλ. miner) που θα επιτύχει την προσθήκη ενός τμήματος στην αλυσίδα τμημάτων ανταμείβεται με 12,5 μπίτκοϊν (23.000 ευρώ περίπου). Η ανταμοιβή αυτή όμως δεν είναι δεδομένη για τον κάθε διαθέτοντα υπολογιστική ισχύ στο δίκτυο μπίτκοϊν: Μπορεί κάποιος να διαθέτει υπολογιστική ισχύ στο δίκτυο μπίτκοϊν επί μήνες, αλλά τελικά να μη λάβει καμμία ανταμοιβή, επειδή το υπολογιστικό του σύστημα ήταν απαρχαιωμένο και δεν μπόρεσε να λύσει τους περίπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς που απαιτούνται για την προσθήκη νέων τμημάτων στην αλυσίδα τμημάτων. Περαιτέρω, η ανταμοιβή για την εξόρυξη μπίτκοϊν μειώνεται στο μισό κάθε τετραετία. Η επόμενη μείωση θα επέλθει το έτος 2020.
Η καταχώρηση μιας συναλλαγής στην αλυσίδα τμημάτων είναι άκρως σημαντική, επειδή από τη στιγμή που το ποσό της συναλλαγής καταχωρισθεί στην αλυσίδα, αυτό καθίσταται περαιτέρω μεταβιβάσιμο.
Υπάρχει περιορισμός στις μονάδες μπίτκοϊν που μπορούν να εξορυχθούν: Μόνο 21 εκατομμύρια μπίτκοϊν μπορούν να τεθούν σε κυκλοφορία. Η εξόρυξή τους υπολογίζεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το έτος 2140.
Εκτός από την εξόρυξη, η απόκτηση του μπίτκοϊν είναι δυνατή και με την αγορά του με συμβατικά νομίσματα μέσω εξειδικευμένων διαδικτυακών ανταλλακτηρίων.
Η τιμή του μπίτκοϊν άλλοτε εκτοξεύεται και άλλοτε κατακρημνίζεται και γι’ αυτό πολλοί οικονομολόγοι και τράπεζες έχουν εκφράσει τις επιφυλάξεις τους για τη βιωσιμότητά του. Όμως ό,τι και να γίνει τελικά με το μπίτκοϊν, το φαινόμενο του κρυπτοχρήματος, στο οποίο εντάσσεται και το μπίτκοϊν, φαίνεται πως ήρθε, για να μείνει.
Άρθρο του Εμμανουήλ Δ. Μεταξάκη
Δικηγόρος, Δ.Ν.