Δύο 19χρονοι Κουβανοί, οι Άλεξ Βέγκα και Άντορφ Βελάσκες, περιέγραψαν σε βίντεο πως ταξίδεψαν από τη χώρα τους στη Ρωσία για να δουλέψουν ως εργάτες, υπέγραψαν συμβόλαιο στα ρώσικα που δεν καταλάβαιναν τι έγραφε και βρέθηκαν στο μέτωπο της Ουκρανίας.
Όπως είπαν, όλα οργανώθηκαν από δύο Ρωσίδες και μία Κουβανή, ενώ φιλοξενήθηκαν προσωρινά σε κοιτώνα σχολείου στη πόλη Ριαζάν, 200 χιλιόμετρα από τη Μόσχα.
Ως κεντρικό πρόσωπο του δικτύου εμφανίζεται η Ρωσίδα Γελένα Σμιρνόβα, 41 ετών, ταξιδιωτική πράκτορας από τη πόλη Ριαζάν. Από τις αρχές του 2023 άρχισε να αναρτά αγγελίες στα ισπανικά στο Facebook και στη ρωσική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης VK στην ομάδα «Cubans in Moscow», προσφέροντας μπόνους υπογραφής, περίπου 200.000 ρούβλια τον μήνα (σχεδόν $2.000) και, τελικά, ρωσική ιθαγένεια. Τα $2.000 είναι αστρονομικό ποσό για τα δεδομένα της Κούβας.
Σύμφωνα με επιστολή του συνηγόρου της 41χρονης που αποκάλυψε η ερευνητική ομάδα του Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL), η Σμιρνόβα προκατέβαλλε στους Κουβανούς, αεροπορικά εισιτήρια, διαμονή και άλλα έξοδα. Μετά την άφιξη στη Μόσχα και την υπογραφή συμβολαίου, εκείνη ή συνεργάτες της αντέγραφαν τα στοιχεία της τραπεζικής κάρτας του Κουβανού και προέβαιναν σε «αρχική χρέωση» για να συμψηφίσουν τα έξοδα που είχαν κάνει.
Σχεδόν 44 μήνες μετά την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία, οι ρωσικές δυνάμεις εκτιμάται ότι έχουν αξιοποιήσει στα πεδία των μαχών περίπου 700.000 άνδρες. Για να διατηρηθεί η ροή στρατιωτών στο μέτωπο, η Μόσχα έχει απευθυνθεί στη «διεθνή αγορά» στρατολογώντας περίπου 12.000 Βορειοκορεάτες, ενώ για τους Κουβανούς οι ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας κάνουν λόγο για «αρκετές χιλιάδες», χωρίς να μπορεί να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός τους. Εσωτερικό τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που δημοσίευσε το πρακτορείο Reuters, υπολογίζει τους Κουβανούς μισθοφόρους γύρω στις 5.000, με αμερικανικούς ισχυρισμούς ότι η κυβέρνηση της Κούβας υποστηρίζει ενεργά την μετάβαση στρατιωτών στη Ρωσία για οικονομικούς λόγους. Ουκρανοί αξιωματούχοι που ενημέρωσαν το Κογκρέσο, πριν λίγες μέρες, μίλησαν για έως 20.000 Κουβανούς «σε αναμονή» για να ταξιδέψουν στη Ρωσία.
Η αφήγηση των Βέγκα και Βελάσκες, έρχεται να επιβεβαιώσει την περίπτωση του Φρανκ Μανφούγκα, 36 ετών, που συνελήφθη από τις ουκρανικές δυνάμεις τον Μάρτιο 2024, τρεις μήνες μετά την ένταξή του στον ρωσικό στρατό. Είχε πει σε συνεντεύξεις της ουκρανικής ερευνητικής ομάδας «Schemes» ότι εξαπατήθηκε με υπόσχεση για δουλειά σε οικοδομή και κατέληξε στο μέτωπο.
Στη πόλη Ριαζάν, εκτός από τη Σμιρνόβα, εμφανίζεται η Όλγα Σιλιάγεβα, επίσης 41 ετών, κομμώτρια με σύζυγο σε στρατολογική μονάδα της ρωσικής αεροπορίας, με αρμοδιότητα τα συμβόλαια για αλλοδαπούς μισθοφόρους. Κοινή του γνωστή κατέθεσε ότι οι δύο γυναίκες βρίσκονταν συνεχώς στο κέντρο στρατολόγησης της πόλης, «κλείνοντας» 30 με 40 συμβόλαια την ημέρα. Κρίκος της αλυσίδας και μια Κουβανή που εργαζόταν ως νταντά για τα παιδιά της Σμιρνόβα και βοηθούσε στα έγγραφα τα εισιτήρια και την υποδοχή των νεοαφιχθέντων. Πρόκειται για τη Νταγιάνα Ντίας, 37 ετών, η ιποία ζει μόνιμα στη Ρωσία, ενώ σε ομάδα του Facebook κάποιοι την κατηγορούν ότι εξαπάτησε γνωστούς τους. Οι δύο 19χρονοι Άλεξ Βέγκα και Άντορφ Βελάσκες στο βίντεο μιλούν επίσης για «μία Νταγιάνα».
Το καλοκαίρι του 2023 περίπου δώδεκα Κουβανοί αρνήθηκαν να αποπληρώσουν «οφειλές» προς τη Σμιρνόβα. Αργότερα, σε συνεντεύξεις σε διάφορα ΜΜΕ, αρκετοί ισχυρίστηκαν ότι χωρίς τη συγκατάθεση τους αποσύρθηκαν χρήματα από τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους. Κατατέθηκαν δύο μηνύσεις στις 25 Απριλίου 2024 και μία ακόμη στις 26 Απριλίου. Η Σμιρνόβα συνελήφθη τον ίδιο μήνα, κατηγορήθηκε για κλοπή και προφυλακίστηκε. Σε επιστολή της στις 23 Οκτωβρίου 2024 προς τη Ρωσίδα Συνήγορο του Πολίτη, ο δικηγόρος της, Σεργκέι Ποσελιάγκιν, κατήγγειλε ότι οι ανακριτές «διαστρεβλώνουν τα γεγονότα» και ζήτησε την αποφυλάκιση της Σμιρνόβα για να υπογράψει συμβόλαιο με το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας, ως μεταφράστρια σε μονάδα διαβιβάσεων. Στην ίδια επιστολή αναφέρεται ότι η Σμιρνόβα εμπλέκεται στη στρατολόγηση «περισσότερων από 3.000» Κουβανών και άλλων αλλοδαπών.
Τρεις εκ των μηνυτών της είναι Κουβανοί, σύμφωνα με διαρροή από αστυνομικά αρχεία. Ένας εξ αυτών, ο Ρενέ Φλεϊτάς, ανήρτησε φωτογραφία στη Μόσχα στις 11 Μαρτίου του 2025 και συγγενής του είπε ότι «εξαπατήθηκε» και «κατέληξε στο πεδίο των μαχών στην Ουκρανία», και πλέον αγνοείται.
Η Σμιρνόβα αφού έμεινε για λίγο προφυλακισμένη, αφέθηκε ελεύθερη και σύμφωνα με μαρτυρίες, την άνοιξη του 2025 η ίδια και η Σιλιάγεβα στάλθηκαν στην Ουκρανία, σε μονάδα πρώην καταδίκων, ενταγμένη σε σχηματισμό που συνδέεται με τον 1η Στρατιά Αρμάτων του ρωσικού στρατού. Κάποιοι από τους Κουβανούς που έφτασαν στη Ρωσία «δεν γνώριζαν ότι θα πάνε στον πόλεμο», πιστεύοντας ότι θα εργαστούν σε οικοδομές ή παρόμοιες δουλειές.
Το ρεπορτάζ τοποθετεί το δίκτυο της Σμιρνόβα μέσα σε ένα ευρύτερο σύστημα «επίσημων» και ημιεπίσημων καναλιών στρατολόγησης που εκτείνεται από κρατικά κέντρα μέχρι ιδιωτικές εταιρείες όπως η Βάγκνερ, που είχαν εξουσιοδότηση να στρατολογούν κόσμο, ακόμη και μέσα από τις φυλακές, με στόχο να διατηρηθεί η ροή ανθρώπινου δυναμικού στην εισβολή. Τοπικό δημοσίευμα (Ryazanskiye Vedomosti τον Μάιο του 2023) εμφάνιζε Κουβανούς ανάμεσα σε νεοσύλλεκτους που υπέγραφαν συμβόλαια στη Ριαζάν, με στρατολόγο να δηλώνει ότι «η κύρια κινητήριος δύναμη είναι να βοηθήσουμε την πατρίδα και τα χρήματα είναι ένα ευχάριστο μπόνους».