Μετά την ανησυχητική αποκάλυψη πως 1 στα 6 παιδιά στην Ελλάδα αυτοτραυματίζεται, η αναπληρώτρια Υπουργός Υγείας, Ειρήνη Αγαπηδάκη παρουσίασε μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική για την ψυχική υγεία της νεολαίας και την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου.
Η νέα παρέμβαση του Υπουργείου Υγείας, η οποία αποτελεί καρπό συνεργασίας με τη UNICEF και κορυφαίους ακαδημαϊκούς φορείς, όπως το ΕΚΠΑ και το Αιγινήτειο Νοσοκομείο, στηρίζεται σε δύο κεντρικούς άξονες, τους εξής:
- Στο Πρόγραμμα Πρόληψης και Αντιμετώπισης του Αυτοτραυματισμού σε Εφήβους και Νέους, ένα στοχευμένο πρόγραμμα που έχει ως στόχο να αντιμετωπίσει ένα φαινόμενο που η κοινωνία «υποκρίνεται ότι δεν βλέπει».
- Στο πρώτο Πρότυπο Κοινοτικό Κέντρο για την Ψυχική Υγεία των Νέων: Πρόκειται για την πρώτη εξειδικευμένη δομή στη χώρα, αφιερωμένη στην παροχή δωρεάν, ολοκληρωμένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Το Κέντρο θα προσφέρει -μεταξύ άλλων- υποστήριξη τόσο στους νέους που αυτοτραυματίζονται όσο και στις οικογένειές τους, οι οποίες συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν εγκαίρως τα σημάδια, αλλά και να διαχειριστούν το πρόβλημα.
Εξειδικευμένη υποστήριξη και πρόσβαση στη θεραπεία
Το Πρότυπο Κέντρο, το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, θα λειτουργήσει σε τέσσερα επίπεδα και θα προσφέρει:
- Θεραπεία και Στήριξη: Ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, ομάδες υποστήριξης γονέων, και θεραπείες μέσω τέχνης. Θα υπάρξει και εκπαίδευση γονέων να αναγνωρίζουν εγκαίρως τα σημάδια.
- Τηλεδιάσκεψη: Υποστήριξη και για νέους που διαμένουν εκτός Αττικής.
- Εκπαίδευση Επαγγελματιών: Πλατφόρμα e-learning για την ορθή αναγνώριση και παραπομπή περιστατικών από επαγγελματίες υγείας.
- Ευαισθητοποίηση: Δράσεις ενημέρωσης και πρόληψης για την κοινωνία και τις οικογένειες.
Τι διαστάσεις έχει και που οφείλεται
Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, το φαινόμενο του αυτοτραυματισμού εντοπίζεται στο 14 έως 22% των εφήβων και νέων έως 24 χρόνων, ενώ πρόσφατη ελληνική μελέτη σημειώνει ότι 14% των εφήβων από 12 έως 16 χρόνων αναφέρουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο αυτοτραυματισμού το τελευταίο εξάμηνο. Ωστόσο, για το πρόβλημα αυτό ποτέ στην χώρα μας δεν υπήρξε κάποια εξειδικευμένη παροχή φροντίδας, στήριξης και συμβουλευτικής.
Από ψυχιατρικής σκοπιάς, ο αυτοτραυματισμός (Non-Suicidal Self-Injury – NSSI) ορίζεται ως η πρόκληση άμεσης βλάβης στην επιφάνεια του σώματος χωρίς πρόθεση αυτοκτονίας, αλλά ως ένας μη προσαρμοστικός (maladaptive) τρόπος διαχείρισης έντονης ψυχικής δυσφορίας. Δεν αποτελεί αυτόνομα ψυχική διαταραχή, αλλά είναι συχνά σύμπτωμα ή συνοδό φαινόμενο άλλων ψυχικών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και, ιδιαίτερα, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
Η συμπεριφορά αυτή πηγάζει από την αδυναμία του ατόμου να εκφράσει ή να αντέξει δυσάρεστα συναισθήματα (όπως θυμό, αίσθημα κενού, ντροπή, απόγνωση). Ο σωματικός πόνος που προκαλείται λειτουργεί, βραχυπρόθεσμα, ως ένας μηχανισμός εκτροπής ή ανακούφισης από τον αφόρητο ψυχικό πόνο, καθώς και ως ένας τρόπος για να αισθανθεί το άτομο «κάτι» όταν βιώνει συναισθηματικό μούδιασμα ή αποσύνδεση.
Οι αιτίες είναι πολλαπλές και συνήθως συνδυαστικές, περιλαμβάνοντας ψυχοκοινωνικούς παράγοντες (π.χ. τραυματικές εμπειρίες, bullying, δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις), βιολογικούς παράγοντες (π.χ. δυσρύθμιση νευροδιαβιβαστών) και γνωστικούς–συμπεριφορικούς παράγοντες (π.χ. ελλιπείς δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης).
Η θεραπευτική αντιμετώπιση απαιτεί εξειδικευμένη ψυχοθεραπεία (όπως η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία – DBT), ψυχοκοινωνική στήριξη, και συχνά, φαρμακευτική αγωγή για τις υποκείμενες διαταραχές.