Η Σφίγγα είναι γνωστή στη μυθολογία για το αίνιγμα που έβαζε στους περαστικούς στη Θήβα και όποιος δεν το έλυνε τον έσφιγγε και τον σκότωνε. Μέχρι που βρήκε την απάντηση ο Οιδίποδας και η Σφίγγα αυτοκτόνησε. Κι αν εκείνο το αίνιγμα λύθηκε, το νέο αίνιγμα που βάζει στους αρχαιολόγους η πανέμορφη Σφίγγα της Αμφίπολης ίσως είναι δυσκολότερο.
Η αποκάλυψη του μαρμάρινου κεφαλιού, ενός εκπληκτικά σμιλεμένου αγάλματος που άφησε άφωνους και τους ανασκαφείς κρύβει ένα μεγάλο μυστήριο. Πώς βρέθηκε εκεί, σχεδόν 23 μέτρα πιο μακριά, πώς μεταφέρθηκε από την είσοδο του τάφου στον τρίτο προς τον τέταρτο θάλαμο. Είναι άραγε απόδειξη σύλησης; Τότε δυστυχώς αποδεικνύεται ότι οι τυμβωρύχοι κατάφεραν και εισήλθαν βαθιά μέσα στον τάφο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα ευρήματα που ελπίζουν να βρουν οι αρχαιολόγοι. Μέχρι στιγμής κανένα στοιχείο δεν μπορεί να εξηγήσει τη μεταφορά του κεφαλιού, το οποίο ήταν ένθετο, άρα είχε αφαιρεθεί, στον τρίτο θάλαμο, σε βάθος 15 εκατοστών κάτω από το μαρμάρινο κατώφλι. Επίσης δεν εξηγείται η διασπορά των μαρμάρινων τμημάτων από τις Σφίγγες στους θαλάμους (κάποια βρέθηκαν μαζί με το κεφάλι).
Το πιθανότερο είναι ότι μεταφέρθηκε σε δεύτερο χρόνο και αφού είχαν συντελεστεί καταστροφές στο εσωτερικό του Τύμβου, από φυσικές ή μη αιτίες. Επιπλέον το κεφάλι αφέθηκε μπροστά στο κατώφλι του ταφικού θαλάμου, αφού προηγουμένως ο συγκεκριμένος χώρος είχε επιχωθεί («μπαζωθεί»). Επομένως, μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι υπήρξε εισβολή τυμβωρύχων οι οποίοι αποκεφάλισαν τις Σφίγγες στην είσοδο και πιθανότατα μετέφεραν τα κεφάλια στο εσωτερικό.
Οι τυμβωρύχοι εισέβαλαν στον τάφο και αποκεφάλισαν τις Σφίγγες; Τα σενάρια για τα μοναδικά ευρήματα και γιατί «μπάζωσαν» το μνημείο
Όπως αναφέρει στο Βήμα η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ κυρία Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου, μιλώντας στο «Βήμα», αναφέρει ότι το εύρημα προσδιορίζεται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. και συγκεκριμένα μετά το 330 και ως το 320 π.Χ. Προφανώς μετακινήθηκε από ανθρώπινο χέρι» λέει η κυρία Στεφανίδου-Τιβερίου.
«Δεν ήταν εύκολο να πεταχτεί από μόνο του τόσο βαθιά στο εσωτερικό του τάφου. Μόνο σε σεισμούς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, αλλά τότε καταρρέουν τοίχοι και υπάρχουν άλλες φθορές, ενώ εδώ υπάρχουν κλειστοί χώροι» εξηγεί.
Οι τυμβωρύχοι εισέβαλαν στον τάφο και αποκεφάλισαν τις Σφίγγες; Τα σενάρια για τα μοναδικά ευρήματα και γιατί «μπάζωσαν» το μνημείο
Και προσθέτει: «Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν έχει σημαντική φθορά το κεφάλι της Σφίγγας. Μόνο η μύτη και τα χείλη είναι σπασμένα, συνήθη σημεία που φθείρονται με την πτώση των κεφαλών στο έδαφος».
Το βέβαιο είναι ότι η αποκάλυψη του μαρμάρινου κεφαλιού της σφίγγας δίνει τροφή για ποικίλα σενάρια. Φτάνουν ως τη συμβολική τοποθέτηση πίσω από τη θύρα των κεφαλών, ώστε να λειτουργήσουν «αποτρεπτικά» για τους ιερόσυλους (αποτροπαϊκός χαρακτήρας συμβολισμού) ή ακόμα και την εσκεμμένη αφαίρεσή τους από τους κατασκευαστές του μνημείου έπειτα από απόπειρα τυμβωρυχίας, για να δώσουν την εντύπωση στους επόμενους τυμβωρύχους ότι ο τάφος έχει συληθεί από… προηγούμενους.
Οι τυμβωρύχοι εισέβαλαν στον τάφο και αποκεφάλισαν τις Σφίγγες; Τα σενάρια για τα μοναδικά ευρήματα και γιατί «μπάζωσαν» το μνημείο
Όμως σε αυτές τις περιπτώσεις αναζητείται μια πειστική απάντηση και για το πώς βρέθηκαν θραύσματα από τα φτερά των σφιγγών στις επιχωματώσεις τόσο στην είσοδο όσο και στον τρίτο θάλαμο, όπου εντοπίστηκε το κεφάλι της σφίγγας.
Η εκδοχή του σεισμού θα μπορούσε να έχει έρεισμα αλλά η απόσταση είναι μεγάλη για να κυλήσει το κεφάλι χωρίς να έχει έντονα στοιχεία καταστροφής.
Οι τυμβωρύχοι εισέβαλαν στον τάφο και αποκεφάλισαν τις Σφίγγες; Τα σενάρια για τα μοναδικά ευρήματα και γιατί «μπάζωσαν» το μνημείο
Το πρώτο που απασχολεί τους ανασκαφείς είναι πού βρίσκεται άραγε η κεφαλή της άλλης σφίγγας και αν θα τη βρουν στα χώματα του τρίτου θαλάμου. Η απάντηση θα δοθεί μονάχα όταν και αυτός ο θάλαμος αδειάσει, οπότε η ομάδα θα έχει στα χέρια της πλέον όλα τα δεδομένα. Μέχρι στιγμής δεν έχουν εντοπισθεί ούτε τα τμήματα της μαρμάρινης ψευδοροφής του δεύτερου θαλάμου τα οποία λείπουν και επίσης αναζητούνται.
Γνώστες των τεχνοτροπιών που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι κατασκευαστές αναφέρουν ότι και αυτό το εύρημα από την Αμφίπολη είναι εκπληκτικό, δείγμα της σπουδαίας δουλειάς που έγινε στο μνημείο και απόδειξη της μεγαλοπρέπειάς του.
Οι τυμβωρύχοι εισέβαλαν στον τάφο και αποκεφάλισαν τις Σφίγγες; Τα σενάρια για τα μοναδικά ευρήματα και γιατί «μπάζωσαν» το μνημείο
Η στροφή της προς τον θεατή, τα αρμονικά, νεανικά αλλά γυναικεία χαρακτηριστικά, κυρίως όμως η ανεξιχνίαστη έκφραση, καθιστούν αξιοθαύμαστο το κεφάλι της Σφίγγας.
Είναι σμιλεμένο με τέτοιο τρόπο στο μάρμαρο ώστε να στρέφεται προς τον επισκέπτη αυτό σημαίνει ότι όταν βρεθεί και το δεύτερο κεφάλι θα αποδειχθεί ότι οι Σφίγγες του πρώτου διαφραγματικού τοίχου δεν ήταν αντικρυστές. Κοίταζαν προς τα έξω και επιβάλλονταν με την παρουσία και το ύφος τους σε όποιον ετοιμαζόταν να εισέλθει στο μνημείο.
Οι Σφίγγες δεν κοίταζαν η μία την άλλη, αλλά έστρεφαν το βλέμμα τους στον έξω κόσμο: με απορία, με νοσταλγία, με διάθεση να δηλώσουν ότι απαιτούν σεβασμό -η έκφραση του εντελώς ανθρωπόμορφου προσώπου τους είναι ανοιχτή σε κάθε ερμηνεία
Σε απόλυτη συμμετρία με τις Καρυάτιδες του δεύτερου διαφραγματικού τοίχου, οι Σφίγγες, όπως πλέον γνωρίζουμε, έφεραν την «πόλο» στην κορυφή του κεφαλιού τους. Με τον ένθετο καλαθίσκο υποδύονταν το ρόλο των Καρυατίδων κατά κάποιο τρόπο, εφόσον και αυτές στήριζαν την καμάρα της οροφής.
Μπάζωμα για προστασία της ταφής
Μια πιο συνθετική προσέγγιση κάνει στο Βήμα ο αρχιτέκτων μηχανικός κ. Αθανάσιος Νακάσης, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών ICOMOS και επίτιμος διευθυντής Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων. Απορρίπτει την περίπτωση να έχουν μεταφέρει το κεφάλι της σφίγγας τυμβωρύχοι στον τρίτο θάλαμο. «Οι τυμβωρύχοι κινούνται πάντα προς την έξοδο, δεν μεταφέρουν πράγματα προς τα μέσα» τονίζει.
Θεωρεί ότι ο «τάφος μπαζώθηκε για την προστασία της ταφής». Υπήρχαν φράγματα, υπήρχαν τοίχοι για να εμποδίσουν τους τυμβωρύχους από εκείνους που κατασκεύασαν τον τάφο. Όμως κάποια στιγμή και αφού υπήρξαν αλλεπάλληλες απόπειρες τυμβωρυχίας, ο τάφος μπαζώθηκε.
Εκτιμά ότι στην είσοδο όπου υπήρχαν οι σφίγγες, τα κεφάλια που ήταν ένθετα αλλά και τα φτερά τους έπεσαν ή μετακινήθηκαν από τη θέση τους (είτε από επεμβάσεις τυμβωρύχων που τα παράτησαν είτε από άλλα αίτια).
Γιατί όμως να μπαζωθεί και ο θάλαμος που μπορεί να είναι ο νεκρικός; Δεν συνάδει με τα ταφικά ήθη να σκεπάζεται με χώμα και ο κυρίως θάλαμος, αν αυτός είναι ο τελευταίος χώρος;
Κλειδί, σύμφωνα με τον κ. Νακάση, είναι η αναφορά στο δελτίο Τύπου του ΥΠΠΟΑ σχετικά με το ότι αποκαλύφθηκε το βόρειο τμήμα του μαρμάρινου κατωφλίου, το οποίο φέρει κυρτές βαθύνσεις για την ένθεση των μεταλλικών τροχιών που διευκολύνουν την κίνηση των μαρμάρινων θυροφύλλων. Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα, ότι υπήρχαν «ροδιές», ίχνη από αυλακιές, που δημιουργεί το άνοιξε-κλείσε της θύρας, «προφανώς», όπως λέει, για να γίνουν περισσότερες της μίας ταφές.
Κατά την άποψή του, μπάζωσαν τον τάφο εκείνοι που ήθελαν να προστατεύσουν από τη σύληση την ταφή του τελευταίου νεκρού που τάφηκε εκεί. Με άλλα λόγια, εκτιμά ότι το μπάζωμα έγινε όχι από τον αρχικό κατασκευαστή του μνημείου για τον πρώτο νεκρό (οι κατασκευαστές είχαν φτιάξει φράγματα, τοίχους), αλλά για την τελευταία, πρωιμότερη, εγγύτερη χρονικά, ταφή.
Μαζί με τα μπάζα που μετέφεραν ήταν και τα κεφάλια των σφιγγών – όπως και τα θραύσματα των φτερών τους. Όπως σημειώνει, η παρέμβαση αυτή μπορεί να έγινε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, και εκείνοι που μπάζωσαν δεν ενδιαφέρονταν για την αποκατάσταση του μνημείου ώστε να τοποθετήσουν στη θέση τους τις σφίγγες, ούτε σέβονταν τον πρότερο νεκρό. Θυμίζει μάλιστα ότι στο άγαλμα του Μιλτιάδη στην Αθήνα οι Ρωμαίοι έξυσαν το όνομά του που ήταν πάνω στο άγαλμα και έγλυψαν άλλο όνομα…
Η ανακοίνωση του υπ. Πολιτισμού αναφέρει:
Συνεχίζονται οι ανασκαφικές εργασίες από την ΚΗ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στον Τύμβο Καστά, Αμφίπολης. Το Σάββατο (18/10) και τη Δευτέρα (20/10) προχώρησε η ανασκαφή σε όλη την επιφάνεια στο εσωτερικό του τέταρτου χώρου (4,5Χ6μ.) και σε βάθος μέχρι 5,20 μ. από την κορυφή της θόλου.
Σήμερα, πραγματοποιήθηκε δοκιμαστική τομή (2Χ2μ.), στην είσοδο του τέταρτου χώρου, και σε βάθος 0,45μ. Μπροστά στην είσοδο, στον χώρο αυτό, αποκαλύφθηκαν δυο τμήματα, από το δυτικό θυρόφυλλο, τα οποία και συνανήκουν (φωτο 1,2). Το πρώτο έχει διαστάσεις 0,89Χ1,49Χ0,15 και το δεύτερο 0,89Χ1,30Χ0,15.
Επίσης, αποκαλύφθηκε το βόρειο τμήμα του μαρμάρινου κατωφλίου, το οποίο έχει συνολικά μήκος 2,15μ. πλάτος 1,6μ. και πάχος 0,25μ. (φωτο 3) Φέρει κυρτές βαθύνσεις, για την ένθεση των μεταλλικών τροχιών που διευκολύνουν την κίνηση των μαρμάρινων θυροφύλλων. Όπως προκύπτει από την συγκεκριμένη τομή, εδώ υπήρχε δάπεδο από πωρόλιθους, που έφεραν λευκό επίχρισμα. Εκατέρωθεν του κατωφλίου εντοπίστηκαν, κατά χώραν, οι πωρόλιθοι του δαπέδου.
Στην ανατολική πλευρά της τομής το δάπεδο φαίνεται ότι έχει υποστεί καθίζηση, ενώ δυτικότερα το δάπεδο είναι κατεστραμμένο και οι λίθοι του πεσμένοι στο εσωτερικό της τομής (φωτο 4).
Σε βάθος 0,15μ. από την επιφάνεια του κατωφλίου εντοπίστηκε και αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο κεφάλι Σφίγγας. (φωτο 5,6,7,8) Είναι ακέραιο με ελάχιστη θραύση στη μύτη. Έχει ύψος 0,60 μ. Το κεφάλι ταυτίζεται και αποδίδεται στον κορμό της ανατολικής Σφίγγας, όπου ήταν ένθετο. Στρέφεται προς την είσοδο και φέρει πόλο. Στο κάτω μέρος του λαιμού σώζεται ακέραιη η διατομή της έδρασης στο σημείο ένθεσης στον κορμό της. Έχει κυματιστούς βοστρύχους, που φέρουν ίχνη κόκκινου χρώματος, οι οποίοι πέφτουν στον αριστερό ώμο της, ενώ συγκρατούνται από λεπτή ταινία. Πρόκειται για γλυπτό εξαιρετικής τέχνης. Βρέθηκαν, επίσης, θραύσματα από τα φτερά των Σφιγγών.
Τις επόμενες ημέρες έχει προγραμματιστεί η αφαίρεση πεσμένων πωρόλιθων από το εσωτερικό του τρίτου χώρου καθώς και των τμημάτων της θύρας τα οποία περιγράψαμε. Συγχρόνως, θα ενισχυθούν οι υποστυλώσεις προκειμένου να συνεχιστεί η ανασκαφική έρευνα στην υπόλοιπη έκταση του τρίτου χώρου.
Πηγή: imerisia.gr