Είναι σαν ταξίδι. Η αρχαιολογική σκαπάνη στην Αμφίπολη έκανε συνοδοιπόρους στην περιπέτειά της κατά την ανασκαφή στον τύμβο του λόφου Καστά – που συνεχίζει να προκαλεί δέος στον δρόμο για την αποκάλυψη των μυστικών του μνημείου – επιστήμονες, εδικούς και μη «αναλυτές» στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο.
Η βόμβα Discovery
Την εκτίμηση ότι στην Αμφίπολη βρέθηκε το καλύτερο πορτραίτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου κάνει το Discovery.
Ο αιγυπτιολόγος και διάσημος Βρετανός συγγραφέας Αντριου Τσαγκ αναλύοντας το εντυπωσιακό ψηφιδωτό τονίζει ότι η αναπαράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης έχει ανθρώπινες αντιστοιχίες, υποστηρίζοντας ότι ο Ερμής είναι ο Αλέξανδρος, ο Πλούτωνας ο Φίλιππος Β’ και η Περσεφόνη η Ολυμπιάδα. Όπως σημειώνει το Discovery στο ψηφιδωτό φαίνεται ο Μ. Αλέξανδρος σε νεαρή ηλικία.
Ταυτόχρονα σημειώνει ότι η Ρωξάνη, η σύζυγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προερχόταν από την περιοχή του σημερινού Αφγανιστάν, κάτι που καθιστά εξαιρετικά σπάνια την πιθανότητα να είναι στην πραγματικότητα κοκκινομάλλα.
Στον αντίποδα η Ολυμπιάδα προερχόταν από τους Μολοσσούς της Ηπείρου, όπου τα κόκκινα μαλλιά ήταν κάτι το συνηθισμένο. Έτσι καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι η Ολυμπιάδα που οδηγείται στον κάτω κόσμο.
Αναφέρει πως ο Πλούτωνας μοιάζει με τον Φίλιππο Β’ και απεικονίζεται σχεδόν στην ηλικία του θανάτου του (77 ετών), ενώ ο Ερμής δείχνει σχεδόν 20 ετών. Και διερωτάται ποιος ήταν 20 ετών όταν πέθανε ο Φίλιππος; Η απάντηση είναι ο Μέγας Αλέξανδρος.
Αμφίπολη: Τα «κρυφά» ευρήματα του τάφου
Υπάρχουν ευρήματα τα οποία δεν κρίνονται άξια να συμπεριληφθούν στα δελτία Τύπου που εκδίδει τακτικά το υπουργείο Πολιτισμού, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον σκελετό ενός κύκνου. Τα υπολείμματα του πτηνού βρέθηκαν στην επίχωση του πρώτου θαλάμου, κάπου ανάμεσα στις Σφίγγες της εισόδου και τις Καρυάτιδες.
Για το πώς ερμηνεύεται η παρουσία του κύκνου μέσα στο μνημείο, σε ποια περίοδο ανήκει, αν βρήκε κατά τύχη καταφύγιο στο εσωτερικό του τάφου ή οδηγήθηκε εκεί προκειμένου ενδεχομένως να θυσιαστεί, ουδείς γνωρίζει.
Κανείς, εκτός από τους αρχαιολόγους και τους συντηρητές, δεν γνωρίζει τον ακριβή αριθμό και το είδος των κινητών ευρημάτων και βέβαια είναι αδύνατον να γίνει οποιαδήποτε υπόθεση για τη σημασία τους. Πληροφορίες του «Πρώτου Θέματος» κάνουν λόγο για θραύσματα κεραμικών σκευών τα οποία φέρουν ίχνη καύσης και άρα ανήκουν στην πυρά όπου αποτεφρώθηκε ο, άγνωστης μέχρι στιγμής ταυτότητας, νεκρός του τύμβου Καστά.
Για το τι περισσότερο θα μπορούσαν να μαρτυρήσουν γι’ αυτόν τα κομμάτια των πιάτων και των αγγείων, τα καρφιά που πιθανώς συγκρατούσαν μεταξύ τους τα ξύλινα μέλη κάποιας τράπεζας προσφορών προς τον θανόντα μόνο οι ερευνητές έχουν δικαίωμα γνώμης. Προς το παρόν, όμως, και για λόγους επιστημονικής δεοντολογίας δεν έχουν δικαίωμα λόγου.
Το αίνιγμα του χαμένου κύκλου
Τραυματισμένο σοβαρά αλλά απολύτως συμμετρικά βρέθηκε το αριστουργηματικό, όπως κατά γενική ομολογία χαρακτηρίζεται, ψηφιδωτό με την Αρπαγή της Περσεφόνης. Το κυκλικό κομμάτι που λείπει από το κέντρο της μυθολογικής παράστασης συνιστά άλλον έναν από τους πολυάριθμους γρίφους του τύμβου Καστά.
Η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ, Λίνα Μενδώνη, απέκλεισε κάποιο φυσικό αίτιο, π.χ. τη διαρροή νερού, για την τοπική καταστροφή του ψηφιδωτού. Απέκλεισε επίσης τον βανδαλισμό από τους τυμβωρύχους, εφόσον κάτι τέτοιο δεν θα είχε κανένα νόημα – εκτός βέβαια εάν υπήρχε πακτωμένο επιτόπου κάτι πολύτιμο, το οποίο οι εισβολείς θέλησαν να αφαιρέσουν διά της βίας.
Εφόσον όμως το υπόστρωμα στον χώρο του στρογγυλού κενού δεν μαρτυρά ότι υπήρξε σταθερή και μόνιμη τοποθέτηση κάποιου αντικειμένου, το ενδεχόμενο της ηθελημένης καταστροφής φαίνεται απίθανο. Η εκδοχή που απομένει και προς την οποία κλίνουν οι ερευνητές είναι η ύπαρξη κάποιου σκεύους, πιθανώς τελετουργικής χρήσης, το οποίο είχε τοποθετηθεί στο κέντρο του ψηφιδωτού και με την πάροδο του χρόνου έφθειρε το δάπεδο.
Ισως κατ’ αυτό τον τρόπο εξηγείται η βεβαιότητα των αρχαιολόγων ότι με τις ψηφίδες και τα μεγαλύτερα κομμάτια που έχουν βρεθεί -και τα οποία φτάνουν σε μήκος έως και τα 20 εκατοστά- η αναπαράσταση του ψηφιδωτού θα αποκασταθεί σχεδόν στην εντέλειά του.
Τόσο η επίχωση όσο και οι τοίχοι σφράγισης ενδέχεται να έχουν δημιουργηθεί αργότερα από την ανέγερση του μνημείου. Το χειρότερο σενάριο για τον τύμβο θα ήταν να έχει μπαζωθεί αφότου υπέστη λεηλασίες – και μάλιστα επανειλημμένες. Προς αυτή την κατεύθυνση δείχνει και η απουσία ευρημάτων που θα παρέπεμπαν σε κάποιου είδους επίπλωση.
Διότι δεν θα είχε καμία λογική η δημιουργία ενός υπερπολυτελούς ανακτόρου, καταφανώς φτιαγμένου για να λειτουργήσει ως μέσο επίδειξης πλούτου και υλικής ματαιοδοξίας, χωρίς να περιέχει το παραμικρό διακοσμητικό ή μη, μικρό ή μεγάλο αντικείμενο.